De muurschildering Prof. Buys Ballot onderzoekt het dopplereffect is in Utrecht te zien bij de spoorwegovergang in de Burgemeester Reigerstraat, vlakbij het Spoorwegmuseum. Het werk is in 2019 gemaakt door kunstenaarscollectief De Strakke Hand, dat in Utrecht al meer muurschilderingen heeft gemaakt.
Buys Ballot is de grondlegger van de meteorologie. In 1854 richtte hij het KNMI op. Dat werd gevestigd in Sonnenborgh, de huidige Sterrewacht in Utrecht, en verhuisde later naar De Bilt.
In 1845 deed Buys Ballot een experiment gebaseerd op een beschrijving van de Oostenrijkse natuurkundige Doppler. Die schreef dat beweging invloed heeft op de toonhoogte van geluid, maar Buys Ballot geloofde dat niet. Hij liet een trein rijden tussen Utrecht en Maarssen en zette daar enkele hoornblazers op. Zelf stond hij als toehoorder langs de spoorbaan. Het experiment toonde aan dat het dopplereffect wel degelijk bestaat.
De trein en de omgeving zullen er trouwens heel anders uit hebben gezien dan op de muurschildering. De bij het experiment gebruikte locomotief was van de NRS: een 1A1-machine die in 1843 door Sharp en Roberts was gebouwd. Op de muurschildering zien we echter een Crampton-locomotief uit pakweg 1860 die nooit in Nederland heeft gereden. En tussen Utrecht en Maarssen lag in 1843 nog geen dubbelspoor. Maar het gaat hier natuurlijk om het leuke plaatje.
Het experiment van Buys Ballot is in 2023 opnieuw uitgevoerd in het programma Jekels Jacht. Wetenschapsjournalist Diederik Jekel regelde een stoomtrein bij de ZLSM en liet daarop een trompetspeler meerijden. En inderdaad: het dopplereffect bestaat nog steeds.
Gepubliceerd in NVBS Actueel van februari 2023.
